HENGELSPORT EN TECHNIEK 1
HOE EN WAAROM VAN DE SLIP
Geschiedenis
Aan het begin van de 20e eeuw had de klassieke reel reeds een zekere perfectie bereikt. In England en Amerika werden prima centerpins en multireels gebouwd. Er was geen anti-retour op de slinger en de enige rem was een uitschakelbare ratel op de spoel, bedoeld om pruiken te voorkomen en om spanning te geven aan de wegvluchtende vis. Voor het zoetwatervissen was dit ruim voldoende. Reeds voor de eerste wereldoorlog echter begonnen in de USA avontuurlijke vissers op big game te vissen met grote reels van het klassieke model. Omdat de ratel als rem niet langer volstond werd een lap leder tegen de spoel gedrukt om de vis af te remmen. Niet echt ideaal, ook al omdat de slingers razendsnel met de spoel meedraaiden, wat menig gebroken vinger veroorzaakte. Deze eerste generatie big-game reels kregen al snel de bijnaam ‘knuckle-busters’!
De star drag
Rond 1910 kwam W.C. Boschen in Californië met de oplossing. Zijn “star drag” is een slipkoppeling tussen de aandrijving (slingeras ) en de spoel. En met een anti-retour zodat de slinger niet kan terugdraaien.
William Boschen met de eerste zwaardvis ooit aan de hengel gevangen
Het principe van de star drag? Het hoofdtandwiel zit los op de slingeras. In of op het hoofdtandwiel zit een ‘stack’ (stapeltje) van metalen schijfjes afgewisseld met schijfjes remmateriaal (leder). Sommige metalen schijven zijn verbonden met het tandwiel (die met de ‘oortjes’), de andere metalen schijven met de slingeras (die met het ovalen gat). Als we het sterwiel aandraaien ontstaat wrijving tussen de schijven en is het tandwiel (en dus ook de spoel) gekoppeld aan de slinger. Overwint de vis deze wrijving dan ‘slipt’ de koppeling en draait de spoel terug om lijn af te geven. Even eenvoudig als geniaal.
De Amerikaanse en Engelse fabrikanten gingen al snel de star drag toepassen in steeds grotere reels voor het zware werk. In 1936 begon Penn met de Senator , dé iconische big game-reel van de 20e eeuw en goed voor honderden wereldrecords. De Senator is in de loop der jaren gemaakt in de maten 1/0 tot 16/0. De O staat voor Oceaan; het cijfer geeft de grootte aan.
De Senator 4/0 is op zich best een kloeke reel, maar naast de 16/0 zie je hem amper liggen
Star drags van Ocean City en Penn
Mitchell Captain 602P en Abu Ambassadeur 7000
De star drag blijft tot heden zeer populair, maar heeft toch enkele nadelen:
In principe wordt de star drag voor het vissen ingesteld op een bepaalde remkracht. Ga je echter tijdens de dril aan de stardrag draaien, wat bij big game vaak noodzakelijk is, dan weet je al gauw niet meer hoe de slip staat ingesteld. Fabricanten plaatsen soms wel cijfertjes op de spaken van het sterwiel, maar om in het heet van de strijd cijfertjes te gaan aflezen … Een goed gebruik van de star drag vereist dus een zekere ervaring.
Een ander probleem heeft te maken met wrijving. Door de wrijving tussen de schijven kan de rem tijdens een langdurige dril of een lange run oververhit raken. De rem begint dan de raarste dingen te doen. Dat gaat van sputteren tot compleet vastlopen. In de loop der jaren werd de stardrag wel gevoelig verbeterd: asbestos en vandaag ook carbon i.p.v. leder als remmateriaal ; meer en grotere schijven in de ‘stack’. Maar het probleem heeft men nooit helemaal kunnen oplossen.
De lever drag.
In Florida ontstond het tweede remsysteem voor reels: de “lever drag” (hefboomrem). Sportvissers die zich op de Golfstroom waagden en daar enorme vissen vastsloegen, vroegen in 1933 aan de eigenaar van de Fin-Nor garage in Miami of hij geen big game reel kon maken.Fred Grieten was geen visser maar wel een getalenteerd ontwerper en hij begon met een schone lei aan een revolutionair nieuw remsysteem.
Ook hier werd gekozen voor een slipkoppeling tussen de aandrijving en de spoel. Aan de zijkant van de spoel bevindt zich een grote schijf remmateriaal tegen dewelke een metalen drukschijf wordt geperst .
Mitchell 1040: spoel met Ferrodo remvoering en drukschijf
De druk ,en dus de remkracht, wordt geregeld door een hefboom die zich aan de zijkant van de reel bevindt. Dit systeem heeft bepaalde voordelen: een groter remoppervlak én de wrijvingswarmte wordt beter afgevoerd via de zware spoel en drukschijf. Ook zie je aan de stand van de hefboom in één oogopslag hoe zwaar de rem staat ingesteld. Gedurende jaren werden de Fin Nors één voor één in het atelier gemaakt en in beperkte oplage verkocht aan gefortuneerde sportvissers. De topmodellen waren two-speed en zelfs tri-speed waarbij je tijdens de drill in een hogere of lagere versnelling kon schakelen. Voor de prijs van één Fin Nor kon je een kruiwagen vol Senators kopen. Later werd het systeem gecopieerd en aangepast door Everol en nog later door Mitchell, Penn (de International) ,Shimano enzovoort.
Fin Nor Legacy
Fin Nor Golden Regal
Alle hedendaagse remsystemen voor reels groot en klein zijn één of andere variant van de star drag of de lever drag. Als er de laatste jaren al echt iets gebeurd is op dit vlak dan is het vooral het gebruik van nieuwe remmaterialen zoals carbon.
Heddon 440
De slip van de werpmolen
De moderne werpmolen verscheen pas op het einde van de jaren 30 op het toneel. Het slipsysteem dat toen ontwikkeld werd is tot vandaag de standaard gebleven. Het fundamentele verschil met de juist besproken systemen is dat de slip niet tussen aandrijving en spoel/rotor geplaatst is, maar enkel op de spoel zelf ingrijpt. Dit geeft wel een probleem. Als je namelijk blijft doordraaien terwijl de vis door de slip gaat begint de lijn enorm te spinnen. Vandaar het verklikker-rateltje in de spoel dat waarschuwt wanneer je moet stoppen met binnendraaien. De slip zelf was aanvankelijk zéér elementair: een fiber schijfje onderaan de spoel, en boven in de spoel een schijfje remmateriaal zoals leder of vilt met daarop een metalen schijfje gekoppeld aan de spoelas. Door het aandraaien van de slipdop ontstaat wrijving die de spoel vasthoudt op de spoelas. Zeer eenvoudig dus, maar toch was bij de betere fabricaten het resultaat best aanvaardbaar. Later werd dit systeem op alle mogelijke manieren geperfectioneerd: een hele ‘stack’ remschijven boven- of onderaan de spoel; een ‘stack’ in het molenhuis met slipdop onderaan (ABU) enzovoort. Maar de essentie is dezelfde gebleven.
Luxor met eenvoudige slip in spoel